Đối với đa số nông dân, cỏ dại thường bị xem là loài chỉ cạnh tranh phân bón với cây trồng mà không mang lại lợi ích gì. Do đó, họ thường tìm đủ mọi cách để loại bỏ hoặc hạn chế cỏ dại bằng các phương pháp như phun thuốc, cắt, nhổ bỏ,… Tuy nhiên, liệu cỏ dại thực sự vô dụng đến vậy? Thực tế, cỏ dại là một phần của hệ sinh thái tự nhiên và có vai trò riêng của nó. Nếu biết tận dụng, cỏ dại có thể mang lại những lợi ích thiết thực.
Đặc điểm và cách phân loại cỏ dại
Hướng dẫn phân loại cỏ dại
Cỏ dại có khả năng tồn tại rất cao trong điều kiện tự nhiên khắc nghiệt về khí hậu, đất đai và sinh vật. Sự tồn tại mạnh mẽ của cỏ dại xuất phát từ: Sản xuất nhiều hạt với tỷ lệ nảy mầm từ 10-80%, khả năng tạo hạt tốt ngay cả trong điều kiện môi trường khắc nghiệt như hạn hán và côn trùng gây hại; Sinh sản vô tính: Thân ngầm và củ của cỏ đa niên có thể tồn tại nhiều năm khi nằm sâu dưới đất; Sự phát tán là phương tiện quan trọng cho sự tồn tại của cỏ, hạt cỏ được phát tán trong các hệ sinh thái khác nhau, mỗi loài có cách phát tán riêng để tồn tại.
Có nhiều cách để phân loại cỏ dại như: Dựa vào chu kỳ sống chia thành cỏ đa niên và cỏ hàng niên; Dựa vào đặc điểm thân chia thành cỏ thân gỗ, cỏ bán thân gỗ và cỏ thân thảo; Dựa vào môi trường sống…
1. Theo điều kiện sống
Phân loại dựa vào môi trường sống của cỏ dại, chẳng hạn như cỏ chịu hạn, chịu mặn, ưa nước, hoặc chịu phèn.
2. Theo chu kỳ sinh trưởng (chu kỳ sống)
- Cỏ dại được chia thành hai nhóm: cỏ hàng niên và cỏ đa niên.
- Cỏ hàng niên: Loại cỏ này hoàn thành vòng đời từ hạt đến khi ra hoa và tạo hạt trong một hoặc hai mùa canh tác hàng năm. Chúng thường chết vào mùa khô sau khi hoàn thành vòng đời. Ví dụ như cỏ chác, cỏ lác, lồng vực, đuôi phụng,…
- Cỏ lâu niên: Là loại cỏ sống lâu hơn một năm, khó diệt vì có thân ngầm hoặc thân bò trên mặt đất, rễ và củ phát triển sâu, khả năng sinh sản vô tính mạnh. Ví dụ: cỏ gấu, cỏ cú, cỏ tranh,…
3. Theo hình thái
- Cỏ lá hẹp (cỏ một lá mầm) và cỏ lá rộng (cỏ hai lá mầm).
- Cỏ một lá mầm: Đặc điểm chung là lá hẹp, dày, mọc xiên, có lông trên mặt lá, rễ chùm nông, đỉnh sinh trưởng bọc trong bẹ lá. Một số loại cỏ có lá hẹp nhưng mềm và trơn như cỏ cói lác. Ví dụ: cỏ lồng vực, đuôi phụng, cỏ túc, cỏ cháo, cỏ chác, lác vuông, lác hến, cỏ năng…
- Cỏ hai lá mầm: Đặc điểm chung là lá rộng, nằm ngang, mỏng và mềm, rễ cọc ăn sâu, đỉnh sinh trưởng lộ ra ngoài. Ví dụ: cỏ xà bông, cỏ vẩy ốc, cỏ đồng tiền…
4. Theo đặc điểm thực vật
- Nhóm cỏ hòa bản: Lá hẹp, dài, gân phụ song song với gân chính từ đầu lá đến cổ lá, thân tròn và rỗng, lá mọc cách, rễ chùm nông. Ví dụ: cỏ lồng vực, đuôi phụng, cỏ túc, cỏ chỉ, cỏ mần trầu, cỏ gà, cỏ cú…
- Nhóm cỏ chác lác: Lá hẹp nhưng ngắn hơn cỏ hòa bản, thân đặc ruột, có góc cạnh tam giác, lá đính trên thân theo kiểu xoắn ốc. Ví dụ: cỏ chác, cỏ lác rận, lác vuông, lác hến, cỏ năng…
- Nhóm cỏ lá rộng: Lá rộng, nằm ngang, mọc đối, ít lông, gân lá sắp xếp theo nhiều kiểu khác nhau. Ví dụ: rau mương, rau mác bao, rau bợ,…
Lợi ích của cỏ dại
Cỏ dại đem lại những lợi ích gì?
Đối với đa số nông dân, cỏ dại thường bị xem là loài chỉ cạnh tranh phân bón với cây trồng mà không mang lại lợi ích gì. Do đó, họ thường tìm mọi cách để loại bỏ hoặc hạn chế cỏ dại bằng nhiều phương pháp khác nhau. Tuy nhiên, trên thực tế thì không phải lúc nào cũng như vậy. Cỏ dại là một phần của hệ sinh thái tự nhiên và có vai trò quan trọng nếu biết tận dụng.
Cỏ dại giúp che phủ và bảo vệ đất canh tác, hạn chế xói mòn và rửa trôi dinh dưỡng vào mùa mưa. Chúng giữ ẩm cho đất, giảm thoát hơi nước khi trời nắng nóng và cải thiện cấu trúc đất bằng cách đưa nước và dinh dưỡng vào tầng đất sâu hơn. Lớp phủ từ cỏ giúp ổn định pH đất và hạn chế quá trình rửa trôi các kim loại kiềm.
Rễ cỏ đâm sâu phá vỡ lớp đất chai cứng, giúp đất tơi xốp, thoáng khí, cung cấp nhiều O2 và CO2 cho rễ cây trồng hô hấp và hấp thu dinh dưỡng dễ dàng hơn. Việc để cỏ trong vườn giúp tạo môi trường lý tưởng cho hệ sinh vật đất hoạt động và phát triển mạnh, cải thiện chất lượng đất và bảo vệ cây trồng khỏi nấm bệnh gây hại.
Cỏ dại còn là nguồn phân xanh, phân ủ giàu dinh dưỡng cho cây trồng. Khi cỏ dại được cắt tỉa hoặc chết đi tự nhiên, chúng trả lại dinh dưỡng cho đất, tăng cường lượng mùn hữu cơ và làm đất màu mỡ, phì nhiêu. Một số loại cỏ dại có khả năng cố định ni tơ từ không khí, tạo ra đạm sinh học cho cây trồng, giúp giảm chi phí mua phân đạm.
Do đó, nếu được quản lý và sử dụng đúng cách, cỏ dại không chỉ không gây hại mà còn mang lại nhiều lợi ích thiết thực cho nông nghiệp và hệ sinh thái.
Hướng dẫn quản lý cỏ dại đúng cách
Tìm hiểu biện pháp quản lý cỏ dại đúng cách
Để phòng trừ cỏ dại hiệu quả, nên kết hợp nhiều biện pháp:
Biện pháp cơ học
- Xới đất để chôn vùi hạt cỏ, ngăn cản ánh sáng và sự nảy mầm của hạt cỏ. Có thể kết hợp với việc bón phân để tiết kiệm công sức và phá vỡ lớp váng đất giúp đất thông thoáng, cây trồng hấp thụ dinh dưỡng tốt hơn.
- Đối với các loại cỏ “cứng đầu” như cỏ tranh, cỏ cú, có thể làm cỏ bằng tay để loại bỏ thân ngầm, tuy nhiên biện pháp này tốn công và chưa chắc hiệu quả.
- Sử dụng máy cắt để điều chỉnh độ cao cỏ, trong vườn cây ăn trái có thể dùng cỏ làm lớp phủ, cung cấp một phần hữu cơ cho đất, tiết kiệm thời gian và kết hợp bón phân.
Sử dụng giống sạch
Đối với vườn rau hữu cơ ngắn ngày, nguồn giống có thể là nguyên nhân phát tán cỏ dại. Do đó, việc chọn và sử dụng giống trong nông nghiệp hữu cơ cần được chú trọng. Nên chọn cơ sở cung cấp đạt chuẩn hoặc sàng lọc kỹ giống cũ trước khi bảo quản.
Ngăn cỏ xâm nhập qua phân bón, công cụ lao động, gia súc
- Phân bón hữu cơ cần được ủ đúng quy trình để hạt cỏ không còn sống. Phân xanh cần ủ ít nhất 40-50 ngày (với chế phẩm ủ) hoặc 4-5 tháng (không sử dụng chế phẩm).
- Hạn chế di chuyển công cụ, máy móc và gia súc từ vùng nhiễm cỏ sang khu vực canh tác.
Côn trùng diệt cỏ dại
Tận dụng côn trùng để hạn chế cỏ dại. Ví dụ, cây Ban Âu có thể được kiểm soát bởi bọ cánh cứng (Agrilus hyperici) và cây Mai Dương có thể được kiểm soát bởi sâu đục thân Carmenta mimosa.
Sử dụng các chế phẩm từ nấm
Sử dụng nấm hoặc bào tử nấm phát triển trên cây cỏ để ngăn chặn sự phát triển của cỏ. Cần phân lập dòng nấm để không cùng ký chủ với cây trồng chính. Ví dụ, nấm Exoserohilum monoseras đang được nghiên cứu để kiểm soát cỏ lồng vực.
Trồng thảm thực vật
Chọn loại cây có lá to, sinh trưởng nhanh, sinh khối nhiều, hiệu suất quang hợp cao, như cây họ đậu. Các cây phủ xanh còn có thể làm phân xanh cho cây trồng chính. Các loại cây phổ biến như cỏ lạc, thanh thất, cốt khí,…
Như vậy, bài viết trên đây đã giới thiệu những cách thực hiện có ích để kiểm soát cỏ dại một cách hiệu quả. Chúc các bạn thành công trong việc duy trì một khu vườn đẹp như ý và bền vững.
